اما اگر بخواهیم کمی عمیق‌تر به موضوع نگاه کنیم مدیریت بحران، زمانی که هنوز بحرانی اتفاق نیفتاده آغاز و تا مدت‌ها بعد از یک بحران ادامه دارد.
سازمان بهداشت جهانی حدود یک ماه پیش، با شعار بلایای طبیعی و مدیریت بحران به بررسی و موشکافی نحوه مدیریت بحران پرداخت.
مصاحبه با دکتر مازیار حسینی درست روز جهانی بهداشت فراهم شد که چاپ آن به امروز رسید. رئیس سازمان مدیریت بحران با توجه به زمان مصاحبه، موضوع بیمارستان‌ها و وضعیت تهران در این زمینه را محور مصاحبه‌خود قرار داد، آمار و ارقامی که دکتر حسینی در این زمینه مطرح کرد بیش از هر چیز قابل توجه است.
- اگر بخواهیم بلایای طبیعی را در سال 2008 با سال‌های پیش مقایسه کنیم، در چه وضعیتی قرار داریم؟
برای بررسی این موضوع آمارهای رسمی سازمان ملل پایه و اساس خوبی به حساب می‌آید، در کاوش در مورد سال 2008 باید این سال را سال خاصی به حساب آورد، وقتی به آمارهای موجود نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که بلایای طبیعی مانند یک بیماری خاموش، صدمات بسیاری به جامعه جهانی وارد کرده است. با توجه به انتخاب روز جهانی بهداشت، امسال به‌عنوان آمادگی برای مقابله با بلایای طبیعی معرفی شد که فرصت خیلی خوبی برای بررسی این موضوع از جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی است. در سال 2008 میلادی 328 بحران طبیعی رخ داده که به واسطه این اتفاقات 235 هزار نفر در سال 2008 فوت کرده‌اند که این تعداد 7برابر فوت طبیعی سال‌های 2000 تا 2007 است که از این تعداد 225 هزار نفر در توفان نارجیس میانمار و زلزله ونچوآن چین مرده‌اند.
در توفان نارجیس در میانمار 138 هزار نفر فوت یا مفقود شدند که کلا 225 هزار نفر در 2حادثه طبیعی در یک سال از بین رفتند. یعنی در سال 2008 با 2حادثه ما به‌شدت این آسیب‌پذیری را حس می‌کنیم و نکته جالب‌تر اینکه از 10 کشوری که در صدر صدمات ناشی از 328 حادثه قرار گرفته اند، 9 کشور آسیایی هستند و تنها یک کشور حادثه‌خیز در آمریکا قرار دارد، یعنی حوزه قاره کهن که عموما کشورهای در حال توسعه و کشورهایی که می‌خواهند اقتصادشان را رشد و توسعه بدهند حوادث بسیاری در این حوزه رخ داده است. براساس آمارهای استراتژی بین‌المللی کاهش خطرات و حوادث طبیعی سازمان ملل UNISTR، خسارت بحران‌های این سال 181 هزار میلیارد دلار بوده که این رقم دو برابر خسارت‌های سال‌های 2000 تا 2007 است، به‌نظر می‌رسد این آمارها، اعداد و ارقام باعث شده تا سازمان بهداشت جهانی امسال را به حوادث طبیعی اختصاص دهد.
- نکته قابل تأمل پیوند میان بهداشت جهانی و حوادث طبیعی است، کمی در این مورد توضیح می‌دهید؟
بسیاری از حوادث طبیعی قابلیت پیشگیری دارند، یعنی اگر سیستم ارلی وارلینگ یا مقابله با کشتار سریع در میانمار شکل گرفته بود بسیاری از تلفات در حوادث طبیعی این منطقه اتفاق نمی‌افتاد یا اگر بیمارستان‌ها و مدارس در چین مقاوم ساخته شده بودند تلفات این منطقه هم به مقدار قابل توجهی کاهش پیدا می‌کرد؛ در مدیریت بحران، اصولی به نام کاهش خطرپذیری و مدیریت ریسک وجود دارد که اگر آن را به‌عنوان مبنا قرار ندهیم چاره‌ای نداریم جز تحمل خسارات و تلفات.
حالا اگر به این نوع خسارات جنبه‌های انسانی و اجتماعی را که با عدد و رقم به دست نمی‌آید، اضافه کنیم، به تاثیرات سوء این موضوع و نیاز به توجه هرچه بیشتر به حوادث طبیعی پی می‌بریم. اگر بخواهیم آمار و ارقام را تکمیل کنیم باید یک بررسی هم در مورد تصادفات جاده‌ای داشته باشیم، در این نوع حوادث نیز به‌طور متوسط 2/1میلیون نفر در سال 2008 کشته شده‌اند؛ به عبارتی روزی 3هزار و 200نفر، در عین حال 20تا 50میلیون نفر در حوادث جاده‌ای مجروح شده‌اند؛ از طرفی تقریبا سالی 300هزار نفر در حوادث آتش‌سوزی در دنیا می‌میرند، آتش‌سوزی‌هایی که عمدی نبوده و بسیاری از آنها به‌دلیل تغییرات آب و هوایی اتفاق می‌افتد.
در بحث بیماری‌های واگیر نیز آمار و ارقام، قابل توجه است، در طول 12ماه منتهی به مارچ 2008، 162 بیماری عفونی در سازمان بهداشت جهانی در 175 کشورتایید شده است. با توجه به اینکه هرکدام از این بیماری‌ها می‌توانند منجر به یک بحران بزرگ و یک اپیدمی خارج از آن حوزه یعنی منطقه‌ای بشوند؛ بیماری‌های عفونی که محدود به مرز جغرافیایی نشده و امکان دارد با پرواز یک پرنده آلوده و مهاجرت از یک کشور به کشور دیگر منتقل شود و بحران‌های اجتماعی و حتی بحران امنیتی را به‌وجود بیاورد که درصورت نبود پیش‌آگهی، آموزش و ساختار مناسب شبکه بهداشت و درمان و عدم‌کنترل به‌موقع فاجعه انسانی و حتی بین‌المللی را رقم بزند.
- با توجه به اینکه شما اطلاعات و آمار بسیاری در این زمینه در اختیار دارید، تهران برای پیروی از این موج جهانی باید چه راهکاری را پیگیری کند؟
سازمان پیشگیری و مدیریت بحران درصدد است تا عملکرد زیربنایی در این زمینه داشته باشد؛ بنابراین در موضوع مدیریت بحران از پیش‌آگهی و پیشگیری شروع کرده تا از آمادگی کامل برخوردار باشد و اگر حادثه‌ای رخ داد با واکنش سریع به مقابله بپردازد و بعد از آن هم بازسازی و بازتوانی را داشته باشیم که البته این دوره طبیعی برای مقابله با بحران است.
مدیریت جامعه بحران که در قانون سازمان مدیریت بحران کشور در مجلس شورای اسلامی نیز به تصویب رسیده است، اصلی است که در کار سازمان به آن توجه شده است، در حقیقت مدیریت بحران معمولا مرحله حادثه و بعد از حادثه را در ذهن متبادر می‌کند درصورتی که اصل داستان مدیریت بحران به قبل از حادثه بر می‌گردد که تامین زیرساخت‌ها و فعالیت‌های زیربنایی قبل از حادثه، ایجاد آمادگی قبل از حادثه، آموزش قبل از حادثه و هماهنگی بین دستگاهی قبل از حادثه است فعالیت‌هایی که برنامه‌ریزی در مورد آنها مانند کفه ترازوست یعنی هرچقدر کفه پیشگیری و آمادگی سنگین باشد کفه مقابله و بازسازی سبک می‌شود و برعکس هرچقدر به اولی اهمیت کمتری بدهید مقابله و بازسازی سنگین‌تر می‌شود، با این تفاوت که سرمایه‌گذاری در حوزه پیشگیری و آمادگی یک نوع پس‌انداز و سرمایه‌گذاری منفعت‌‌طلبانه است اما سرمایه‌گذاری در بازسازی جبران خسارت نوعی دور ریختن منابع است.
- در حوزه بهداشت و درمان که موضوع امسال سازمان بهداشت جهانی است، مهم‌ترین فعالیت‌های سازمان و آمادگی‌ها، پیش از بحران چه بوده است؟
بحث خسارت‌های انسانی یکی از مواردی است که در این زمینه به‌شدت مورد توجه قرار گرفته است، بنابراین ما نیز به‌دنبال کارهای زیربنایی در این زمینه هستیم. بعد از یک حادثه طبیعی، مجروحان درمان شده و به زندگی عادی بازگردانده می‌شوند اما نکته اساسی این است که تا چند ماه بعد از حادثه، مسائل بهداشتی ادامه پیدا می‌کند. با توجه به این باید گفت که ترکیبی از حوزه‌های دارویی، درمانی و بهداشتی وجود دارد که به‌صورت زنجیره به یکدیگر وصل شده و باید حوزه سلامت را ترکیبی از آنها دید و برنامه‌ریزی کرد.
در بحث‌های صورت‌گرفته در مورد حوزه سلامت در سازمان مدیریت بحران مصوبه‌ای سال گذشته از سوی شورای شهر تصویب شد تحت عنوان چگونگی ایمن‌سازی و استاندارد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شهر تهران که حاصل تعامل فی‌مابین مجموعه شهرداری تهران، وزارت بهداشت، انجمن‌ها و (ان‌جی‌او)های حوزه بهداشت و استادان دانشگاهی و نظرات ارائه شده از سوی آنها بود، این مصوبه شامل 2بخش است که در آن اولا ساماندهی مراکز درمانی که وجود دارند گنجانده شده است که با کمک تیمی متشکل از معاونت شهرسازی و معماری شهر تهران، سازمان مدیریت بحران، وزارت بهداشت و متخصصان حوزه زلزله و پزشکی، بازنگری در ساختمان‌هایی که به‌عنوان مراکز درمانی و بیمارستانی وجود دارد، صورت گیرد یعنی این تیم موظف بود برای این دسته از ساختمان‌ها، مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای را فراهم کند علاوه بر این در تغییر کاربری‌های ساختمان و تبدیل شدن به مراکز درمانی این تیم موظف است به پراکندگی مراکز درمانی در هر منطقه براساس جمعیت توجه داشته باشد.
- در حقیقت هدف این است تا بیمارستان مجهزی در اختیار باشد تا در زمان حادثه، بتوان به آن مراجعه کرد؟
علاوه بر سهولت در مراجعه، بتوان کارکرد آن را زمان مراجعه حفظ کرد، موضوع بیمارستان امن تنها این نیست که ساختمان آن امن باشد، بلکه منظور، بیمارستانی است که از نظر سازه‌ای خوب بوده و نوع معماری آن به‌گونه‌ای باشد که در زمان زلزله کارکرد خود را از دست ندهد و طراحی تاسیسات مکانیکی و برقی ساختمان بیمارستان باید متناسب با سطح خطر آن منطقه در نظر گرفته شود.
- یعنی این بیمارستان یک طبقه و نهایتا 2طبقه خواهد داشت؟
حتی اگر این بیمارستان بیش از 2طبقه باشد از زمان ورود مریض به آن تا زمان تثبیت و بستری، کمترین فشار وارد شود. در واقع ما مجوزی از شورای شهر برای طراحی و ساخت بیمارستان مناسب برای زمان بحران را دریافت کرده‌ایم. در حال حاضر نیز با کمک شرکت شهر سالم طراحی‌های الگوهای آن انجام شده، درحقیقت یکی از کارهایی که شهرداری تهران و مدیریت سازمان بحران در حوزه بحث سلامت انجام می‌دهد، ساخت این بیمارستان است؛ کار قابل توجهی که برای نخستین بار در خاورمیانه انجام می‌شود.
- فعالیت‌های مرتبط با این بیمارستان در حال حاضر در چه مرحله‌ای است؟
قطعا طراحی این بیمارستان که از سال گذشته شروع شده در سال 88 به پایان خواهد رسید. در جلسات متعددی که با همکارانمان در شهرداری و معاونت سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران آقای ابوالحسنی داشتیم، آخرین اصلاحات آن انجام شده و به‌دنبال مشاور مناسب هستیم تا مرحله بعدی کار هر چه سریع‌تر انجام شود و امیدواریم در سال 88 نقشه‌های بیمارستان که اصل جریان است به خوبی آماده شود و بحث‌های مربوط به تامین زمین را شرکت شهر سالم دنبال می‌کند که انجام شود و اگر خدا بخواهد کلنگش را بزنیم و طوری برنامه‌ریزی کرده‌ایم که در کمتر از 3سال کار ساخت این بیمارستان به اتمام برسد.
- در حقیقت کار باید در خود تهران باشد یا اطراف تهران؟
ترکیبی از هر دوتا. ما لایه‌های متعدد داریم، یک شهری مثل تهران که 700کیلومتر مربع وسعت جغرافیایی‌اش است یک زلزله نمی‌تواند همه جاهایش را خراب کند، مکان‌هایی هستند که کمتر آسیب می‌بینند و نقاطی که بیشتر آسیب خواهند دید.
